CO PRZECZYTAĆ, CO OBEJRZEĆ?

CZĘŚĆ PIERWSZA

ROSJA 1917-1922

 

Interesujesz się historią, ale nie zajmujesz się nią zawodowo? Uwielbiasz w wolnych chwilach przenosić się myślami w miejsca odległe o tysiące kilometrów i setki lat? Szukasz klimatu epoki, którą bezskutecznie starałeś się poznać z opracowań naukowych? Przygotowaliśmy dla Ciebie biblioteczkę tytułów – powieści, komiksów, filmów, a nawet gier – których akcja toczy się w konkretnym momencie dziejów lub skupia się na wybranym problemie. Mamy nadzieję, że gdy skorzystasz z naszych wskazówek, nie będziesz wstydził nazwać się koneserem epoki.

Rewolucja rosyjska i wojna domowa

Wydawać by się mogło, że po prawie półwieczu ustroju komunistycznego w Polsce, przeciętny Polak pamiętający kolejki, ocet i szary papier, powinien o wydarzeniach z lat 1917-1922 wiedzieć całkiem sporo. Tymczasem nie tylko wiedza na temat kolejnych przełomów wydaje się niemal tajemna, ale uleciał już także specyficzny aromat czerwonej propagandy, która na swój sposób przedstawiała historię zwycięstwa rewolucji. Tymczasem tych kilka burzliwych lat to cała epoka, w której jak w czarodziejskim kotle, mieszają się dwa światy – arystokratycznej dumy i proletariackiej energii. Historia nie jest jednak tak czarno-biała, dzięki czemu tytuły poświęcone tym wydarzeniom, są niezwykle pasjonujące. Wybory przed jakimi stanęli ówcześni bohaterowie, spowodowały, że ich charaktery nieraz toczyły wojnę – jeszcze bardziej domową – niż ta rozgrywana na polach od Warszawy po Władywostok. Zapoznajmy się z losami postaci, które znalazły już swoje miejsce w kanonie literatury pięknej czy klasyki kina, znajdują się na ich uboczu, lub nawet nigdy nie aspirowały do tego miana.

——————————————————–

Cichy Don

Michaił Szołochow

Dlaczego warto? Z kilku powodów:

• Cztery duże tomy powieści dostarczą nam emocjonujących przeżyć na wiele wieczorów. Nic nie dzieje się nagle, od razu, już… leniwo rozkręcająca się fabuła porywa jak tytułowy Don. Zanim się zorientujemy jesteśmy już na środku rzeki, w miejscu z którego nie powrócimy już szybko na brzeg.
• Poznajemy nie tylko historię kilku rodzin na tle burzliwych wydarzeń pierwszych 20 lat XX wieku, ale przede wszystkim obserwujemy życie – w niemal etnograficznym opisie –  egzotycznej społeczności Kozaków Dońskich.
• Przekaz książki jest co najmniej intrygujący. Została napisana w okresie stalinowskim a jej wymowa nie jest wcale zbieżna z linią partii. Autorowi udało się oddać dzięki temu dominującego ducha Kozaczyzny – wolę bycia niezależnymi i odpornymi na naciski. Taki właśnie jest Cichy Don.

Powieść doczekała się kilku ekranizacji, których nie powinno się jednak oglądać, bez zapoznania się wcześniej z książką. Żaden z reżyserów nie spróbował nawet w swoich kadrach objąć w całości tego monumentalnego tematu. Dopiero po odłożeniu na półkę ostatniego tomu, polecam najnowszą, dwuczęściową włosko-rosyjska produkcję z 2006 roku.

 ——————————————————–

Stankiewicz. Powrót

Eustachy Rylski

Mało kto pamięta, że wojna z Bolszewikami nie dla wszystkich Polaków rozpoczęła się dopiero w 1919 roku. Już od pierwszych dni rewolucji w 1917 r. setki tysięcy Polaków zostało zmuszonych do opowiedzenia się po którejś ze stron (bynajmniej nie jednej z dwóch, a wielu wielu różnych, które reprezentowały polityczne ugrupowania). Przed szczególnym wyborem postawieni zostali Polacy służący w armii rosyjskiej w momencie wybuchu rewolucji. Do losów takich ludzi, niekoniecznie czujących się w pełni Polakami, zagubionymi w swojej tożsamości narodowej, nawiązują dwa opowiadania wybitnego polskiego prozaika Eustachego Rylskiego składającego się na tom Stankiewicz. Powrót.

——————————————————–

Admirał

To jeden z niewielu, łatwo dostępnych w Polsce, filmów poświęconych rosyjskiej wojnie domowej. Opowiada on historię admirała Kołczaka, który w nimbie bohatera floty bałtyckiej i czarnomorskiej z okresu I wojny światowej, decyduje się na walkę z rosnącymi w siłę bolszewikami. W filmie zobaczymy nie tylko efektowne sceny batalistyczne, ale przede wszystkim kontrast pomiędzy życiem carskiej generalicji a nową, zdegenerowaną od samego początku, władzą sowiecką. Ujmujący romans admirała z żoną swojego kolegi staje się o tyle przejmujący, że faktycznie Anna Wasiliewa swoją miłość do kontrrewolucjonisty, okupiła po jego rozstrzelaniu, kilkudziesięcioletnią katorgą w łagrze. Oglądając Admirała poznajemy nie tylko fragment rosyjskiej historii, ale chyba przede wszystkim, możemy zorientować się, jak obecnie (film został nakręcony w 2008 roku) Rosjanom przedstawiana jest ich tragiczna historia. Czy statystycznemu Wani prędzej zakręci się łza sentymentu za Kołczakiem czy raczej Czapajewem? Czy współczesna Rosja silniej nawiązuje do cara czy może generalissimusa? Odpowiedzi poszukajcie w filmie.

——————————————————–

 

Rok 1917. Jak to było?

Helena Dobrowolska, Jurij Makarow

Rzut oka na datę polskiego wydania. 1987 rok. Autorzy? Rosjanie! No to już wiemy z jaką oceną rewolucji spotkamy się na kolejnych kartach tego nietypowego komiksu. Czy to oznacza, że nie warto sięgać po niego? Absolutnie nie. Komiks posiada niezaprzeczalną wartość artystyczną. Jego kreska może nie jest estetyczna czy oryginalna, ale na uwagę zasługuje forma, w jakiej przedstawiono historię. Kolejne sceny i historie pojedynczych ludzi przeplatane są monumentalnymi, a przede wszystkim metaforycznymi, kadrami, w których rysownicy ujęli najważniejsze problemy. Wszak nie sposób nie zastanowić się dłużej nad przedstawieniem pierwszej wojny światowej jako maszynki do mięsa obracanej przez bankierów. Warto spojrzeć na historię wojny domowej z perspektywy odwrotnej od tej zaprezentowanej w powyższym filmie.

——————————————————–

Ochotnik

Stanisław Bohdanowicz

Kto o wydarzeniach z minionych lat opowie dokładniej i ciekawiej, choć niekoniecznie szczerzej, niż naoczny świadek? Skoro nikt, to każdy zainteresowany historią rewolucyjnej Rosji powinien zapoznać się z pamiętnikami uczestników tych wydarzeń. Moim zdaniem najlepsze polskie wspomnienia z okresu walki rodzimej V Dywizji Strzelców Polskich na Syberii, pozostawił po sobie Stanisław Bohdanowicz. Ochotnik, wydany ostatnio przez Fundację Ośrodka Karta, zawierają mnóstwo opisów, których nie sposób znaleźć w opracowaniach naukowych czy nawet beletrystyce. W tym wypadku są to niepoprawne politycznie opinie o polskich osadnikach na Syberii, relacje z brutalnych ekspedycji karnych jakie prowadzili polscy żołnierze, czy w końcu ich zachowanie z kobietami, które spotykali w wyludnionych syberyjskich wioskach. Ochotnik to również godna sfilmowania przygoda, której głównym motywem jest – jakże hollywoodzki – wyścig z czasem oraz walka z samym sobą. Komu więc nie wystarczą cukierkowe frazesy związane z historią polskiej formacji walczącej z bolszewikami, polecamy lekturę porywających wspomnień Stanisława Bohdanowicza.

Oczywiście można by wymienić jeszcze sporo kolejnych powieści, opowiadań i filmów. Ograniczyłem się jednak tylko do pięciu, tak by początkującemu odkrywcy tematu, ułatwić zapoznanie się ze wszystkimi.